
Bali, Flores, Java en dan misschien nog Sumatra of Sulawesi voor wat avontuur. De meeste mensen kiezen bij een reis naar Indonesië voor een van deze bestemmingen. Kalimantan, of het Indonesische deel van Borneo, is een hidden gem in Indonesië. Lees
Veel reizigers gaan naar Sulawesi om kennis te maken met de bijzondere Toraja-cultuur. Het bijwonen van een begrafenis is een bijzondere, maar vaak ook spannende ervaring. Lees hier hoe je je voorbereid en wat er gebeurt.
Toraja-land heet ook wel Tana Toraja. Het ligt in het Indonesische Sulawesi en staat bekend om de meerdaagse, uitgebreide en vaak kostbare uitvaartrituelen. De overledene wordt soms pas na jaren begraven. Een bezoek aan een Toraja-begrafenis is een indrukwekkende ervaring tijdens je rondreis door Sulawesi. Bezoek ook de graven in de rotsen of in een boom, waar pasgeboren baby’s een rustplek krijgen als ze overlijden. Combineer je bezoek aan Toraja met een meerdaagse hike door de prachtige natuur met rijstvelden en groene valleien.
Hoewel een bezoek aan Toraja steevast onderdeel is van een rondreis door Sulawesi, schrikt het bezoeken van een begrafenis veel mensen toch even af. Het beeld van soms wel tientallen varkens en waterbuffels die worden geslacht, temidden van de soms wel honderden bezoekers, is dat wel voor westerlingen geschikt? Wij zien immers zelden hoe een dier wordt gedood.
En dan het offeren van de dieren. Ja, er worden dieren geofferd bij een Toraja-uitvaart. Maar nee, het is niet zo gruwelijk als je denkt. De aanblik is zelfs voor kinderen te doen - er vanuit gaande dat ze enige ervaring met het bezoeken van andere culturen hebben. Zeker als je hen goed uitlegt wat er gebeurt en wat de rituelen betekenen. Zo helpen de slimme varkens je om de weg naar de hemel te vinden en kunnen de sterke waterbuffels je dragen als je moe bent.
Het feit dat alle dieren direct na het doden worden geslacht en - afhankelijk van de grootte van de begrafenis - na bereiding ook meteen worden gegeten door de bezoekers van de uitvaart, verzacht de pijn wellicht ook. Met deze uitleg is een bezoek aan een Toraja-uitvaart tijdens je rondreis in Sulawesi hopelijk minder afschrikwekkend.
Een begrafenis in Toraja-land hangt nauw samen met de maatschappelijke status van de overledene. Hoe rijker een overledene was, hoe uitgebreider de begrafenis. De begrafenis kan dagen duren, soms wel een week. De uitgebreidere uitvaarten zijn enorm kostbaar, en daarom worden ze vaak uitgesteld om geld te sparen en voorbereidingen te treffen, zoals het bouwen van gastenverblijven. Tijdens je rondreis in Sulawesi maak je dus maar een deel van de uitvaart mee.
Het lichaam van de overledene wordt na het overlijden gebalsemd en bewaard in een kamer in het familiehuis, de tongkonan, de bekende Toraja-huizen met de bijzondere daken. Pas als alles is geregeld voor de begrafenis en alle omstandigheden perfect zijn, wordt het lichaam daadwerkelijk begraven. Dat deel kan je bijwonen.
Omdat de begrafenis vaak dagen duurt en familie en bekenden van ver komen, wordt er voor de uitvaart een soort tijdelijk dorp gebouwd van bamboe, soms rond één of twee bestaande huizen. Voor een buitenstaander lijkt het een gewoon dorp, maar alles wordt na afloop weer afgebroken! Een bijzonder fenomeen, want de dorpen zien er erg mooi en rijk versierd uit. Materialen kunnen wel hergebruikt worden. Tijdens je rondreis door Sulawesi zal je in Toraja nog geregeld een half afgebroken begrafenisdorp zien.
De ceremonie wordt geleid door een familielid of ceremoniemeester. Die roept ook om welke buurt of familie een dier heeft gegeven. Met name bij de waterbuffels zijn er duurdere varianten, bijvoorbeeld gevlekte dieren zijn meer waard. Alle bezoekers van een uitvaart worden bij aankomst ook ingeschreven in een boek, en aan de hand daarvan wordt bij grotere begrafenissen het vlees na afloop ook verdeeld. Het is dus niet zo dat de familie van de overledene alles krijgt. Op deze manier is er een soort begrafenis-economie, want als iemand bij jou is geweest, ga jij ook weer naar een begrafenis in zijn of haar dorp of familie.
Tijdens je bezoek aan Toraja-land en je rondreis in Sulawesi zie je verschillende graven. Die variëren van meerdere hangende kisten bij elkaar in grote grotten, speciaal voor één persoon uitgehouwen graven in een berg, baby-bomen en grafhuizen in de steden.
Het meest bekend zijn misschien wel de hangende graven in grote, open grotten. Hierbij wordt de kist in de grot op balken gelegd en zweeft zo boven de grond. De kisten verteren uiteraard en dan vallen de botten op de grond. Er liggen soms wel tientallen lichamen in één grot.
De individuele graf-grotten zijn ook erg bijzonder. Deze graven worden door mensen in een grote of kleinere stenen berg met de hand gemaakt, er komt geen machine aan te pas! Het kappen ervan duurt ongeveer een half jaar en is dus kostbaar. Als je een trekking maakt, zul je geregeld een graf tegenkomen in de rijstvelden, ze kunnen overal gemaakt worden.
In de grotere steden, zoals Rantepao, zijn alle geschikte plekken voor een graf in een berg of grot al in gebruikt. Daar worden de kisten daarom in een soort stenen gebouwtje geplaatst, vergelijkbaar met een familiegraf in Nederland. Je ziet tijdens je rondreis in Sulawesi soms nog de draagbaar met de tongkonan erbij staan.
Minder zichtbaar, maar misschien wel het meest indrukwekkend, zijn de baby-bomen in Toraja-land. Baby’s die direct na de geboorte of voor het doorbreken van de melktandjes overlijden, worden in een boom begraven. Hun lichaampje wordt rechtopstaand in het rechthoekige uitsparing geplaatst en de opening wordt afgedekt met geweven palmharen.
Deze uitvaart duurt een dag en vindt direct na het overlijden plaats. De ouders moeten een eigen varken offeren. Als ze dit niet hebben, laten buren een varken vrij, dat dan ‘toevallig’ de tuin van de rouwende familie inloopt. De vader kan dit dan meenemen. De aanblik van een baby-boom is mooi en verdrietig tegelijk.
Indonesië is gelukkig meer dan - het zeker ook erg leuke en mooie - Bali. Een rondreis door Sulawesi laat je kennismaken met een heel ander Indonesië. Hier geen busladingen toeristen en volop kans om zelf met een gids op avontuur te gaan. Je vliegt vanuit Jakarta naar Makassar. De weg naar Rantepao, de stad waar de meeste hikes en dagtrips naar Toraja-dorpen vertrekken, is lang en hobbelig, maar je ziet er wel meteen het echte leven in de dorpen aan je voorbij trekken.
Eenmaal in Rantepao is er accommodatie in alle prijsklassen. Het Toraja Heritage hotel is een prima plek met genoeg comfort om te overnachten voor en na je trekking. Voor kinderen is er een heerlijk zwembad en de kans leeftijdsgenootjes te ontmoeten. Want reizen door Sulawesi is heel anders dan bijvoorbeeld Bali, hier ontmoet je (gelukkig) weinig andere toeristen. Onze tip: eet boven in de bar, het eten in het restaurant is niet heel bijzonder.
Je kan je rondreis naar Sulawesi goed regelen met een lokale gids. Die haalt je in Makassar bij het vliegveld op. Vlieg er bijvoorbeeld met Garuda heen vanuit Jakarta. Wij reisden een week met Toraja Tour Guide Een basic verzorging, passend bij avontuurlijke reizigers.