Kennismaken met de eigenaardigheden van Japan

De eerste ‘merkwaardige’ zaak die je tegenkomt op je reis in Japan is dat iedereen netjes voor rode voetgangerslichten stopt. Zelfs als er geen auto te bekennen is en de straat maar een paar meter breed, geduldig staan de enorme aantallen voetgangers te wachten. Op de drukste oversteekplaats ter wereld, de Shibuya crossing, leidt dit gedisciplineerde gedrag tot een schijnbaar perfect georkestreerde choreografie waarin verkeersstromen en voetgangers elkaar in ritmische golven afwisselen.

Alle straten in Japan zijn brandschoon, maar nergens kan je een prullenbak ontdekken. Je hebt een snelle hap voor onderweg gekocht, maar waar moet je in hemelsnaam de overgebleven verpakking laten? Je wil niet de eerste zijn die in deze stad van 35 miljoen inwoners zijn afval zomaar op straat gooit. Uiteindelijk schiet je maar een Japanner aan: ‘waar is er in hemelsnaam een prullenbak te vinden?’ De taalbarrière is aanzienlijk, maar als de boodschap is overgekomen, tovert de Japanner spontaan een plastic zak tevoorschijn. Vervolgens pakt hij het afval aan, stopt het in zijn plastic zak die hij weer zorgvuldig wegbergt. Het afscheid gaat gepaard met een lichte buiging en een glimlach.

Een frequent bezoeker van Japan legt de grondregel van de Japanse cultuur als volgt uit: je houdt altijd en overal in eerste instantie rekening met gevolgen van jouw gedrag voor de ander. Vuilnis laat je niet achter, waarom zou iemand anders dat voor je opruimen? In de metro houd je je stil, wie weet wat een zware dag degene naast jou heeft gehad. Dat is nog eens wat anders dan wat vaak ons adagium lijkt te zijn: ‘Ieder voor zich, God voor ons allen’.

Het openbaar vervoer in Japan is zeker ook een vervreemdende ervaring. Overal zijn enorme mensenmassa’s op de been, maar iedereen zoekt kalm en rustig zijn weg. Voor de volgende metro of trein gaat iedereen netjes in de rij staan. Op de perrons is precies uitgetekend waar de rijen zich moeten opstellen. In de metro zelf heerst de stilte van een meditatiecentrum. Niemand praat, niemand belt, bijna iedereen kijkt met oordopjes in naar zijn mobiele telefoon.

De manier om door Japan te reizen is met de trein. Punctualiteit is het toverwoord. Laatst haalde de Japanse NS het wereldnieuws omdat ze uitgebreid excuses aanboden voor een trein die 20 seconden te vroeg vertrok. De stations zijn een wonder van efficiëntie, maar wel vaak enorm groot en druk. In de lijst van drukste treinstations ter wereld gaan alle plekken in de top 10 naar Japan. Het Shinjuku station in Tokyo spant de kroon met op een gemiddelde werkdag zo’n drie en een half miljoen passagiers. Dat is ruim 20 maal meer dan Utrecht Centraal, Nederlands drukste treinstation.

De volgende verrassing is een bezoek aan een koffiebar. Hoewel bijna alle tafeltjes bezet zijn, heerst ook hier weer de kalmte van een NS stiltecoupé waar iedereen zich wèl aan de regels houdt. Niemand voert een luid telefoongesprek, onderlinge gesprekken gaan op fluistervolume. Nog vreemder is dat mensen voordat ze een koffie gaan halen aan de bar een plek reserveren door hun tas, laptop of mobiel op een tafeltje achter te laten. De gedachte aan een mogelijke diefstal is hier klaarblijkelijk volkomen onbekend.

En zijn bij ons na veel gedoe de restaurants en cafés rookvrij, in Tokyo kom je ook op straat geen rookwalmen meer tegen. Voor de verstokte rokers zijn er rookhokken op straat ingericht. Door de glazen omheining zie je ze in de blauwe dampen staan.

De meeste restaurants zijn in onze ogen nogal klein, soms een tafel of tien, maar het kan ook niet meer dan een aantal krukken aan een bar zijn. Tokyo telt volgens de laatste cijfers maar liefst 160.000 eetgelegenheden! En Japan heeft de naam heel duur te zijn, maar dat valt reuze mee. In de meeste middenklasse restaurants kan je goed eten voor 15-20 Euro. Elk restaurant serveert altijd of gratis water of gratis thee. Dat helpt de prijs te drukken. Bovendien is het geven van fooien in Japan ongebruikelijk. Sterker nog, laat je wel wat geld liggen dan zal je door het personeel achtervolgt worden, zodat ze het geld weer aan je terug kunnen geven.

Overal in Tokio, en alle andere Japanse steden, zijn openbare toiletten te vinden. En ze zijn nog schoon ook. Op je hotelkamer is de toilet nog wel een groot avontuur, maar dan in positieve zin. Als je eenmaal rustig op de verwarmde bril zit, biedt een paneeltje allerlei mogelijkheden om je verblijf te veraangenamen. Zelfs op de simpelste toiletten zitten verschillende sproeistanden om je schoon te laten spoelen. De meer ingewikkelde bieden een schier eindeloos scala aan mogelijkheden: waterdruk, temperatuur, al dan niet pulserend, alles kan ingesteld worden.

Ondanks de bijna alomtegenwoordige drukte ervaren de meeste mensen het reizen in Japan als een rustgevende ervaring. Net zoals een typisch Japans badhuis, een onsen, blijkt de Japanse cultuur voor ons assertieve Westerlingen te werken als een warm ontspannend bad. Je hoeft niet constant alert te zijn of er voorgedrongen wordt, in het openbaar zijn er geen luid gevoerde mobiele gesprekken waar je je aan kan ergeren, in elke supermarkt krijg je na het afrekenen van de kassière niet alleen een aantal beleefde buigingen, inclusief grote glimlach, maar ook nog een vaak driemaal herhaalt ‘Dōmo arigatō’ – ‘Heel erg bedankt!’.