Filosofische reisverhalen in Breng mij die horizon!
Boekrecensies
De meest ideale reisgenoot is eigenlijk een boek. Je kiest er een van je gading, het past makkelijk in je tas, je neemt het erbij als je er zin in heb, het zeurt niet dat het te warm of te koud is, en het maakt een boek niet uit of je een lange of een korte tocht maakt.
Met een boek vol reisverhalen kun je zelfs thuisblijven en in figuurlijke zin toch ergens komen. Je zit als het ware op de pakkendrager van de auteur. Dat is zeker het geval met Breng mij die horizon! van Jos de Mul. Hij noemt het zelf ‘filosofische reisverhalen’ en dat zijn het ook. Voordeel daarvan is, is dat je als lezer niet alleen met hem meereist, je denkt ook nog eens met hem mee.
Jos de Mul (1956) is hoogleraar wijsgerige antropologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij heeft al veel boeken geschreven en is als filosoof van een dusdanige reputatie dat hij op allerlei plekken in de wereld een geziene gastspreker is. Behalve wetenschapper van beroep maakt hem dat tevens tot een professioneel reiziger.
Overigens zit het reizen hem van jongs af aan in het bloed. De verklaring die hij daarvoor geeft is dat hij van Zeeuwse oorsprong is. Geboren zijn in de eilandprovincie betekent omgeven zijn door water en behept zijn met een romantisch soort hunkering dan wel een gezond soort nieuwsgierigheid naar de overkant. Ook niet onbelangrijk is dat De Mul is opgegroeid in de grensstreek met België, wat zijn levensgevoel verklaart nergens echt bij te horen, zich daardoor makkelijk aanpast aan de multiculturele wereld en zich vrijwel overal thuis voelt.
Hoogstpersoonlijk perspectief
Behalve filosoof is De Mul kunsthistoricus. Voor een belangrijk deel zoekt hij zijn reizen uit op grond van wat de kunst ter plaatse hem te bieden heeft. Ook daar laat daar zijn beschouwingen op los. Behalve filosoof en kunsthistoricus is hij ook nog eens echtgenoot en vader, wat betekent dat hij vaak schrijft vanuit dat hoogstpersoonlijke perspectief. En dan is er nog de aantrekkelijke, want van veel foto’s voorziene reisinformatie in Breng mij die Horizon! die hij zijn lezers voorschotelt, zodat je ook daadwerkelijk in zijn voetsporen kunt treden, mocht je daar zin in krijgen.
Collega-filosofen belicht
Het boek opent met een beschouwing over hoe De Muls beroemde collega-filosofen als Heidegger en Nietzsche dachten over de wereld en de rol van de mens daarin. Heidegger was de thuisblijver bij uitstek, de bekrompen provinciaal met zijn lofzang op de eigen grond, de bedenkelijke exploitant van ‘Blut und Boden’. Omdat we allemaal weten tot wat voor nazi-verschrikkingen dat heeft geleid, zijn Heideggers theorieën van de weeromstuit een aanmoediging er juist op uit te trekken.
Wandelaar Nietzsche
Nietzsche was het tegenovergestelde van een zolderkamergeleerde met een beperkte blik. Zelf een fanatieke wandelaar raadde hij de mensen aan niet stil te blijven zitten, maar de hersenen lenig te houden door te reizen en de leefwijze en het gedachtengoed van andere culturen in zich op te nemen.
Het zal duidelijk zijn dat De Mul zich een aanhanger betoont van Nietzsche, niet van Heidegger. Maar De Mul is geen blinde volger, ook niet van Nietzsche. Als moderne mobiele mens trekt zijn eigen reisplan. Voor hem zijn reizen en filosoferen sowieso nauw met elkaar verbonden. ‘Juist omdat filosofie begint met verwondering, zet reizen vaak aan tot filosoferen’, schrijft hij. En: ‘Ver van huis stel je je de gekste vragen.’
Van Oxford, Duitsland tot China
Zijn reizen brengen hem onder meer in Oxford, wandelend langs plekken die Lewis Carroll inspireerden tot ‘Alice in Wonderland’. In Duitsland fietst hij langs de Neckar en de Rijn om te mijmeren over de dichter Hölderlin. Hij laat zijn lezers in Breng mij die Horizon! kennismaken met de open cultuur van het oude koninkrijk van Kommagene en legt uit hoe goed het zou zijn als het huidige regiem van Turkije daar eens lering uit zou trekken.
Nadelige kanten toerisme
Hij gaat nog veel verder weg, naar China, waar hij de betekenis van avant-garde kunst op de voortgang van het land onderzoekt en waar hij het tragische lot beschrijft van de Oeigoeren die in concentratiekampen gebukt gaan onder de staatsterreur vanuit Beijing. In Brazilië treft hij tussen de Amazone-indianen zowaar erfenissen van Nietzsche aan.
Evenmin als Ilja Leonard Pfeiffer doet in zijn recente bestseller ‘Grand Hotel Europa’ sluit De Mul zijn ogen voor de nadelige kanten van het toerisme. Het woord ‘reisschaamte’ duikt ook op in Breng mij die Horizon!. De verhalen geven zowel de thuisblijver als de vakantieganger inzicht in zijn doen en laten.
Goeie wegwijzer
Op zijn best is De Mul als zijn stukken een evenwichtige mix vormen tussen persoonlijke reisbeleving, filosofisch denken en kunstbeschouwing. Hier en daar hellen ze wat te veel over naar de ene of naar de andere kant. Dat neemt niet weg dat Breng mij de horizon! een rijk en inspirerend boek is. Het is een voorrecht als lezer erop mee te mogen liften. Waar je ook gaat en in welke richting je ook denkt: Jos de Mul is een goeie wegwijzer.
Het is verleidelijk veel te citeren uit wat hij schrijft. Na lezing bleef mij een zinnetje bij dat ik u niet wil onthouden, ook al heeft het op het eerste oog weinig met reizen te maken en alles met oorlog. Het luidt: ‘Iedere verijdelde dood aan een van de zijden van de frontlinie is een overwinning voor de menselijke beschaving.’ Bij nader inzien heeft het alles met reizen te maken, want een open geest voor andere culturen kan oorlog voorkomen.
Breng mij die horizon!, filosofische reisverhalen van Jos de Mul. Uitgave: Boom. 305 blz. Prijs: 24,90 euro.
