Op 26 april 1986 wordt er in kernreactor 4 van het complex een test uitgevoerd, die verschrikkelijk misgaat. Door verkeerde beslissingen van een onervaren ploeg wordt een kettingreactie in gang gezet. Om de boel te redden worden bijna alle veiligheidsstaven van de reactor omhoog gehaald. Als men de staven weer wil laten zakken blijken deze door de oplopende hitte zo te zijnvervormd, dat ze niet meer goed teruggeplaatst kunnen worden. Hierdoor kan de kettingreactie niet meer gestopt worden, waardoor de brandstofstaven van de reactor door oververhitting smelten. Dit resulteert uiteindelijk in een ontploffing, waarbij het complete dak van reactor nummer 4 wordt weggeblazen. Er ontstaat een brand, die ervoor zorgt dat er een radioactieve wolk in de atmosfeer terechtkomt, die uiteindelijk 40% van Europa besmet.

Bij de explosie en de brand die hierop volgt, komen 2 mensen om. Onder de puinruimers en hulpdienstmedewerkers vallen binnen 3 maanden na de ramp 28 doden als gevolg van de enorme dosis straling waaraan ze worden blootgesteld.

De evacuatie van de omliggende dorpen komt pas laat op gang. Pas de volgende dag worden de mensen in een straal van 30 kilometer rond de centrale (de exclusion zone) geëvacueerd (De bewoners van Prypjat , met 50.000 inwoners de grootste stad in dit gebied, Tsjernobyl en nog 158 andere dorpen en stadjes). De mensen wordt in eerste instantie verteld dat de evacuatie slechts voor een paar dagen zijns. Hierdoor hebben de mensen de meeste van hun persoonlijke  bezittingen achtergelaten. Deze liggen er vandaag de dag nog steeds.

Een bezoek aan Tsjernobyl stond al een paar jaar op mijn to-do lijstje en vorige deze week was het dan eindelijk zover. Ik heb een vlucht naar Kiev geboekt, de hoofdstad van Oekraïne. Met WIZZ air vlieg je vanaf Dortmund voordelig (vanaf E 125,-) naar de stad die ontzettend veel te bieden heeft (maar daarover een andere keer meer). Een excursie naar Tsjernobyl en Prypjat moet je boeken bij een bureau dat een vergunning heeft om te mogen reizen binnen de exclusion zone. Ik heb gekozen voor een privé excursie via Solo East en heb hier geen moment spijt van gekregen, want de excursie is, mede door de uitstekende gids, een onvergetelijke ervaring geworden.

Om 9 uur word ik opgehaald door onze gids. Tsjernobyl ligt op zo’n 130 kilometer rijden van Kiev. We rijden Kiev uit via de Noordzijde, langs de rivier de Dnepr, met aan de oevers de vele stadsstranden. Daarna rijden we door het groene hart van de stad richting de buitenwijken. Daar wisselen de grauwe appartementen uit de Sovjettijd en de nieuwe riante villas elkaar af.

Een voor Oekraïense begrippen goede weg, voert ons dwars door een mooi bosrijk gebied. Ik geniet van het uitzicht. Onderweg geeft de gids al de nodig informatie en zo krijg ik onder andere een goede uitleg over straling. Ze leer ik dat het wereldwijde gemiddelde niveau van de natuurlijk aanwezige achtergrondstraling 0,27 microsievert per uur (μSv/u) bedraagt. In een stad ligt dit altijd iets hoger, vanwege de hoeveelheid stenen gebouwen en de aanwezigheid van straling in natuursteen. Op de geigerteller die ik bij mij heb zie ik de straling tijdens de rit ook teruglopen. In Kiev lag het niveau in de auto rond de 0.15 μSv/u en buiten de stad zakt het niveau tot onder de 0.10 μSv/u.

Na ruim honderd kilometer bereiken we het eerste checkpoint. Na de nodige formaliteiten mogen we na een minuut of 5 onze weg vervolgen. We maken een stop in Tsjernobyl zelf. Dit stadje is sinds geruime tijd weer bewoond. In het hele gebied werken weer rond de 7.000 mensen, die in Tsjernobyl gehuisvest worden. De mensen werken in shifts van 15 dagen in het gebied en 15 dagen buiten het gebied, of van 4 om 3 dagen. Dit is nodig, omdat continue blootstelling aan de straling op termijn nog steeds schadelijk kan zijn voor de gezondheid. In de exclusion zone wonen ook nog circa 200 mensen permanent. Dit zijn vooral ouderen, die op hun geboortegrond willen blijven wonen. Ondanks dat dit illegaal is, staat de overheid dit toch oogluikend toe.

We bekijken het monument voor de omgekomen brandweerlieden, die letterlijk de wereld hebben gered, en een monument dat bestaat uit 160 kruisen, met daarop de namen van de, als gevolg van deze ramp, verlaten dorpen in Oekraïne en Wit-Rusland.

Vervolgens rijden we nog langs het scheepskerkhof. Deze schepen zijn ingezet tijdens de bergingswerkzaamheden en hebben hier hun laatste rustplaats gevonden. Vanwege de hoge dosis straling is het hier verboden om uit te stappen voor een langere stop. Vanuit de auto kan ik gelukkig ook een prima foto maken.

We vervolgen onze weg en passeren het checkpoint van de 10 kilometerzone. Vanaf hier begint de straling snel op te lopen. Niets om je zorgen over te maken, omdat de hoeveelheid straling waar je tijdens een excursie van een paar uur aan blootgesteld wordt te vergelijken is met de hoeveelheid straling gedurende een Trans-Atlantische vlucht.

Na het checkpoint doemen al snel een koeltoren op en reactor 5 en 6 (die overigens nooit in gebruik zijn genomen). Bij reactor nummer 4 maken we een stop bij een monument ter nagedachtenis aan de ramp. Ook zien we de nieuwe sarcofaag in aanbouw. Deze moet de oude sarcofaag, die op instorten staat, vervangen. Hierdoor wordt een nieuwe ramp met wereldwijde impact voorkomen. De kosten van deze nieuwe sarcofaag bedragen 1 miljard Euro.

De geigerteller begint flink te piepen en de straling loopt hier op tot boven de 8 μSv/u. Dit lijkt hoog, maar is te verwaarlozen met wat we vandaag als record gaan meten…

Vlakbij het complex met de reactors ligt het rode bos. Dit bos kreeg een enorme hoeveelheid straling te verwerken en alle bomen gingen binnen korte tijd dood. Vanwege het brandgevaar zijn de bomen vrij snel na de ramp platgegooid en onder een dikke laag aarde bedekt. Deze locatie is één van de vele “hotspots”; een gebied met een zeer hoge dosis straling. We blijven hier dus niet lang en rijden Prypjat binnen.

Het is sinds dit jaar verboden om gebouwen in deze stad in te gaan. Dit vanwege het instortingsgevaar. Ik heb bewust een privé excursie geboekt, in de hoop dat de gids wel de gebouwen in wil gaan. Ik ben erg blij als blijkt dat ik dit daadwerkelijk met hem kan regelen. Hierdoor wordt de ervaring van een bezoek aan deze spookstad veel intenser. Met een groepsexcursie was dit nooit mogelijk geweest.

De stad is al voor een groot deel door het bos overwoekerd. Brede straten zijn verworden tot smalle weggetjes en de verlaten huizen zijn nauwelijks zichtbaar. Grijze appartementen torenen boven de bomen uit. Overal zie je afbeeldingen die je aan het communisme doen herinneren. Je wandelt  een ander tijdperk binnen.

We bezoeken een school, waar we de gasmakers nog zien liggen. Deze waren overal aanwezig vanwege de Koude Oorlog. Een luguber gezicht om er een paar honderd, de meeste in kindermaatjes, te zien liggen. Ook brengen we een bezoek aan een sportcomplex met onder andere een zwembad. 

Dan wordt het tijd voor de mooiste ervaring: een klim naar het dak van een appartementencomplex van 16 etages hoog. We dwalen door veel kamers en komen, ondanks dat er veel geplunderd is, nog allerlei gebruiksvoorwerpen tegen. De kranten en kalenders die je ziet liggen tonen op een mooie manier aan dat de tijd hier abrupt stil is komen te staan.

Op het dak van het complex heb je een indrukwekkend uitzicht over de verlaten stad en het spookachtige reactorcomplex van Tsjernobyl. Ik krijg apocalyptische visioenen en waan me in een boek uit de Donkere Toren reeks van Stephen King. Op de begane grond hoorde je als enige geluid het gezang van de vogels. Boven op het dak heerst er een doodse stilte.

Na de afdaling rijden we richting een kleuterschool. Hier liggen nog zeer veel spullen van de kindjes, zoals speelgoed, bedjes, kleurboekjes en knutselwerkjes. Ook ligt er het nodige propagandamateriaal. In een schrift vinden we nog een stuk tekst met daarin de datum 19-04-1986. Ruim een week voordat de ramp zich voltrok. Ik krijg op deze plek de nodige kippenvelmomenten.

De gids heeft nog meer in petto en laat iets verderop een plek zien waar onderdelen van apparaten liggen, die gebruikt zijn tijdens de schoonmaakoperatie. In een stalen grijper meten we een dosis van ruim 800 μSv/u en op een onderdeel van een klein robotvoertuig zelfs 4 millisievert. Dit is 4.000 μSv/u en dus 15.000 keer het gemiddelde natuurlijke stralingsniveau (!) Gezien de korte periode dat je hier aan blootgesteld wordt overigens ook niets om je zorgen over te maken. De gids reset de geigerteller na deze meting wel, want deze locatie staat namelijk niet op de toeristische route en ik vermoed dat hij geen gezeur wil krijgen met de autoriteiten.

De volgende locaties die we bezoeken zijn een supermarkt, restaurant en theater. In het laatste gebouw liggen allerlei posters van partijleiders en communistische symbolen ten behoeve van de 1 mei viering, die zou plaatsvinden. De kermis die we aansluitend bezoeken is ook speciaal voor deze gelegenheid gebouwd en nooit in gebruik genomen. Het reuzenrad torent als een stalen geraamte boven de attracties uit. Tot slot nemen we nog een kijkje in het compleet vergane stadion en een paar andere overheidsgebouwen.

Dan zit de tijd er helaas op en we rijden terug naar het stadje Tsjernobyl waar we in een kantine getrakteerd worden op een authentieke Oekraïense lunch. Dit houdt in het kort in dat je de hoeveelheid eten krijgt voor een compleet weeshuis. Ik blijf me elke keer over Oekraïense gastvrijheid verbazen. Overigens wordt het voedsel uit gebieden buiten de exclusion zone geïmporteerd, evenals het drinkwater.

Na onze maaltijd rijden we terug richting Kiev. Bij beide checkpoints worden we nog gecontroleerd op de hoeveelheid straling op onze schoenen en handen. Ook worden de banden van de auto gecontroleerd. Alle checkpoints komen we prima door. Overladen met indrukken vervolgen we onze terugreis. Tijdens de rit laat ik alles op mij inwerken en realiseer ik mij, dat ik een onvergetelijke ervaring rijker ben.