Het Oostblok, de Sovjet-Unie, de Koude Oorlog: ietwat spannende termen in Nederland, een beeld gevoed door films, geschiedenisboeken en, voor de dertig plussers onder ons, het journaal. In de Noord-Poolse stad Gdańsk beleef je hoe het écht
Inktzwart Auschwitz
Reportages
Oświęcim. Voor de meeste mensen zal er bij het horen van deze naam geen belletje gaan rinkelen. Dit in tegenstelling tot de Duitse naam die alom afschuw oproept: Auschwitz. “Auschwitz was een verzameling van concentratie- en vernietigingskampen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland nabij de Poolse stad Auschwitz (Pools: Oświęcim) werden opgezet.
tekst
Martin Boon
Het was het grootste van alle Duitse concentratiekampen en bestond uit Auschwitz I (Stammlager of basiskamp), Auschwitz II-Birkenau (Vernichtungslager of vernietigingskamp), Auschwitz III-Monowitz (een werkkamp) en een aantal subkampen.
Naar Auschwitz werden ongeveer 1,3 miljoen mensen gedeporteerd. Hiervan zijn er ongeveer 1,1 miljoen om het leven gekomen. De meeste mensen werden vergast. De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi's die op vele plaatsen in Europa verschenen, voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen mensen, merendeels Joden, maar ook personen die tot andere etnische minderheden behoorden, evenals politieke gevangenen, zijn in dergelijke kampen om het leven gekomen. Al een groot deel van mijn leven heb ik een bijzondere interesse in de geschiedenis van WWII en ik wilde deze plaats absoluut een keer bezoeken.
In 2006 ben ik in Theresienstadt (concentratiekamp in Tsjechië) geweest en dit maakte al diepe indruk. Ondanks het feit dat ik dus ben voorbereid komt Auschwitz als een mokerslag aan. Je ziet tot welke verschrikkelijke dingen de mens in staat is en dat de hele menselijke beschaving in feite maar een verschrikkelijk dun lijntje is. Onlangs heb ik Laurence Rees – Een tijd van Duisternis gelezen. Hij laat zien dat geen mens immuun is voor de utopische waanbeelden van totalitaire ideologieën. Dit boek is een absolute aanrader voor mensen die net zoals ik gefascineerd zijn in het 'waarom?'
De meeste mensen gebruiken Krakau als uitvalsbasis voor een bezoek aan Auschwitz. Diverse low cost carriers vliegen op deze stad. Je kunt ook prima met de auto naar Krakau reizen. De afstand vanuit Nederland bedraagt ongeveer 1.250 kilometer en de hele route gaat over prima snelwegen.
De rit vanuit de stad er naartoe is mooi en vormt zo'n contrast met wat ons straks te wachten staat. Het is een route binnendoor over een weg die zich door kleine dorpjes heen kronkelt. Je krijgt een goed beeld van het platteland van Polen. Het is zondag en er lopen veel mensen in hun nette kleding richting de kerk. De meeste dorpjes hebben een grote kerk en deze ligt er over het algemeen zeer goed bij. Ik krijg flashbacks naar Malta, waar je op elke 1.000 inwoners een kerk hebt en waar de ene kerk nog mooier is dan de andere.
Na ruim anderhalf uur komen we aan bij Auschwitz. Het is er erg druk (dat is het hier met bijna twee miljoen bezoekers per jaar overigens altijd). Je mag Auschwitz I niet individueel bezoeken en je moet je aansluiten bij een groep onder leiding van een gids, dus dat doen we. We krijgen een uitgebreide rondleiding op het complex. Overigens kun je Auschwitz II wel individueel bezoeken. Mijn advies is om je dan van tevoren heel goed in te lezen of je toch bij een groep met een gids aan te sluiten.
De barakken, gaskamers, crematoria, het perron waar de wagons vol met mensen aankwamen en de stapels lege blikken waar het Zyklon B gas zijn erg indrukwekkend. Toch zijn het bij mij vooral de persoonlijke spullen die je tegenkomt en de confronterende foto's die alles zo tastbaar maken.
Dit alles geeft zo'n beangstigend beeld, omdat dit ook gewoon zo dichtbij is. Vroeger dacht ik altijd dat iets als Auschwitz nooit meer kon gebeuren, totdat ik de foto's van de concentratiekampen tijdens de oorlog in Joegoslavië in de kranten zag. Hoe vreselijk naïef voelde ik mij toen.
Neem alleen al de 30 meter lange vitrines met 2.000 kilo mensenhaar. Dit haar werd onder andere gebruikt bij de vervaardiging van textiel en de producent Schaeffler betaalde hier een halve Mark per kilo voor. En de duizenden schoenen en andere persoonlijke bezittingen van de slachtoffers die liggen uitgestald. Of de stapels koffers, allemaal met naam en adres van de eigenaar erop. Het is allemaal zo intens. Het is voor mij onbegrijpelijk dat er nog zoveel mensen zijn die de Holocaust ontkennen.
Trek voor een bezoek aan Auschwitz een hele dag uit en bereid je voor op een psychologisch zware belasting. Toch raad ik iedereen aan om deze plek een keer te bezoeken. Zoals Primo Levi, overlevende van Auschwitz, zei: “Het is gebeurd en kan dus weer gebeuren. Dat is de kern van wat wij te zeggen hebben.”
