De genocide heeft procentueel de meeste slachtoffers geëist (30% vs 14%) onder de Batwa maar aangezien deze bevolkingsgroep slechts 1% van de totale Rwandese bevolking uitmaakt (Hutu’s 84% vs Tutsi’s 15%), worden ze nergens vermeld en leiden ze een afgezonderd bestaan aan de rand van het bos. De herdenkingsplaatsen besteden zelfs geen aandacht aan de gruwelijkheden die zich onder deze bevolkingsgroepen hebben voltrokken.

Hoe overleeft een bevolkingsgroep die weinig bestaansrecht lijkt te hebben en hoe breng je een dergelijke groep aan het daglicht opdat ze visueel worden en een gezicht krijgen in een onderdrukt land?

Met deze opdracht ben ik (Marielle van Uitert) als fotograaf samen met Cassandra Vugts (journaliste) aan de slag gegaan in het kader van een opdracht van de Engelse organisatie Forest Peoples. Deze NGO (Non-Governmental Organization) heeft tot doel voor de rechten van onderdrukte groepen te strijden en de kloof tussen beleidsmakers en ‘forest peoples’ te verkleinen.

Dancing pots

Een van de bouwstenen die Forest Peoples Project (FPP) heeft aangereikt en opgezet is het Dancing Pots Centre in Kigali, de hoofdstad van Rwanda.

Aangezien de Batwa van origine de beste pottenbakkers van Afrika zijn, heeft FPP een winkel- en workshopruimte gecreëerd waar de pottenbakkers van verschilende Batwa-stammen (coöperaties) hun kennis en vaardigheden met elkaar kunnen delen en met behulp van pottenbakkerswielen het niveau kunnen verhogen. De produkten die met de hand worden gemaakt, worden aangekocht door FPP en in de winkel te koop aangeboden. Van het geld dat voortvloeit uit de verkoop kan in het levensonderhoud van de Batwa worden voorzien.

 

We bezoeken zeven verschillende coöperaties in hun eigen leefgebied.
1. Gituza Abatiganda (Humure/Byumba)
2. Abatigayubuke (Runda/Gitarama)
3. Kibuye – Jyambere (Budaha/Kibuye)
4. Apegi Munzanga (Budaha/Kibuye)
5. Duteraninkunga (Budaha/Kibuye)
6. Duterimbere (Byumbay)/Bugarura
7. Abatigayubuke (Kanama/Gisenyl)

Tijdens onze bezoeken aan de pottenbakkers wordt iedereen in het dorp met een handgemaakte hoorn bij elkaar geroepen en verzamelen we bij de ‘kiln’, de pottenbakplaats waar de ovens staan. Jean, de Rwandese projectleider en Patrick, de Rwandese marketingmanager, leggen elke week kilometers af om van Kigali naar deze groepen af te reizen om ze workshops in costing en pricing te geven. Op deze wijze steunt FPP de Batwa en wordt voorkomen dat ze hun producten zwaar onder de marktprijs verkopen en ze meer feeling krijgen mbt relatie kostprijs-gemaakte uren.

De groepen zijn zeer dankbaar voor deze steun en zijn blij dat ze door middel van het fotojournalistisch project van ons meer aandacht krijgen en zodoende wellicht meer orders ontvangen en de verkoop kan stijgen. De bedoeling van onze komst is het vastleggen van hun activiteiten en door middel van exposities in Rwanda en Europa de aandacht te vestigen op deze groep.
Hun dankbaarheid wordt geuit in een prachtige dans, begeleid met zang en handgemaakte muziekinstrumenten.

In Runda krijgen we een goed beeld van de wijze waarop deze mensen leven. Slechts een select groepje heeft 2 maal daags te eten maar de meesten moeten slechts met eenmaal daags genoegen nemen. De armoede is groot en het kleine beetje geld dat ze via het pottenbakken binnen krijgen, wordt besteed aan de behuizing. De huisjes worden gemaakt van brokken klei gemixed met gras voor versteviging. Bij regenval wordt de emulsie zwak en is de groep genoodzaakt elke twee maanden haar huis opnieuw te bouwen.
 

Cassandra interviewt vier vrouwelijke pottenbakkers
Wanneer zijn jullie begonnen met pottenbakken?
We zijn als kind begonnen. Pottenbakken is erg belangrijk voor onze groep dus moesten we al vroeg de technieken leren.

Hoe gaan de zaken?
De zaken gingen erg goed een tijd geleden maar nu zakt het in vanwege concurrentie. We willen daarom onze produkten verbeteren dmv schilderkunst. Forest Peoples helpt ons hierbij.

Dus het project is belangrijk voor jullie?
Ja, we wandelen hand in hand.

Hoe staat het met de gezondheidssituatie?
Er is een gezondheidscentrum in de buurt waar we naartoe kunnen als we bijvoorbeeld een kind moeten baren maar we hebben helaas geen geld om een zorgverzekering af te sluiten.

Wat zijn de grootste gezondheidsproblemen?
Een van de vrouwen roept HIV en AIDS maar een ander roept armoede. Blijkbaar bestaat er een sterke relatie tussen deze twee.
Malaria is ook een probleem maar niet zo groot als eerstgenoemden.

Gaan jullie kinderen naar school?
Ja, alle kinderen gaan naar primary school. Het probleem echter is dat onze kinderen geen uniform, schoenen en schoolspullen hebben en hierdoor naar huis worden gestuurd.

In Kibuye is de levensstandaard wat beter dan bij de andere coöperaties. Hier is een grote groep opgesplitst in drie sub-groepen die zich hebben toegelegd op specialisatie. Ieder lid heeft zijn eigen taak waardoor een produktieketen ontstaat die uiteindelijk haar beslag krijgt in betere levensomstandigheden. Wellars, de president van de coöperatie is erg blij met FFP.“Ze verzorgen trainingen en kopen onze produkten zodat we inkomsten hebben. Bovendien verstrekt het project ons geld dat we onder onze leden verdelen. We hebben eveneens de mogelijkheid om een lening te krijgen om in het pottenbakken te investeren of in andere doelen. Ik heb bijvoorbeedl een lening afgesloten zodat mijn dochter naar de universiteit kan”.
 

In Bugarura zijn ze gespecialiseerd in het maken van tegels en heeft de coöperatie de beschikking over de grootste oven. Het hout dat wordt gebruikt voor het bakproces moet worden gekocht en mag niet op eigen houtje worden gekapt. Vanwege bescherming van het gebied ligt de houthandel momenteel stil en hiermee de inkomsten van de Bugarura coöperatie.

Daarnaast leeft deze groep in slechte omstandigheden. Meer dan de helft leeft onder het niveau van extreme armoede en 70% moet rondkomen van minder dan 1 USD per dag. De hutjes waarin ze leven zijn gemaakt van bananeplanten en het water dat ze gebruiken wordt uit een meertje gehaald dat eveneens dienst doet als wasgelegenheid. Het gemiddelde kindersterftecijfer ligt op 87% (van de 46 kinderen jonger dan 15 jaar zijn er 40 gestorven) en naast malaria, diarree, ondervoeding en wormen steekt ook HIV en AIDS hier de kop op.

Ondanks dit gegeven heeft deze groep toch een weeskind geadopteerd dat na de genocide is opgenomen in de gemeenschap. Kindermelk wordt verzameld door moeders die niet HIV positief zijn en wordt verdeeld onder degenen die vanwege aids geen borstvoeding kunnen geven.

In Gisenyl tenslotte worden we verwelkomd met een sensationele dans en krijgen we een rondleiding door het dorp. Ondanks het feit dat de coöperatie wel een oven heeft, bakken ze veel produkten op de grond omdat de reisafstand naar de oven erg ver is. Het nadeel hiervan is dat veel produkten misvormd raken door de ongelijkmatige ondergrond en de inkomsten teruglopen.

Ondanks het feit dat de Batwa niet wordt onderkend en op geen enkele manier (noch vóór noch ná de genocide) wordt geholpen door de Rwandese regering en de groep aan een sterke mate van discriminatie wordt onderworpen, weet deze groepering met minimale middelen te overleven in een vercommercialiserend Rwanda.

De glimlach die ik op elke foto heb vast weten te leggen toont een traan van geluk, een grimas van pijn maar de neus naar voren en het hoofd fier omhoog!

Tekst en interviews door Cassandra Vugts
Fotografie door Marielle van Uitert –www.paralleluniversum.nl